Celtherapie voor Europa: made in NL

Sinds kort staat er in Hoofddorp een hightech productiefaciliteit waar een heel bijzondere technologie wordt toegepast, die de basis vormt voor een innovatieve behandeling van mensen met bepaalde vormen van bloedkanker. Dit is niet alleen een belangrijke stap op medisch vlak, de Nederlandse economie profiteert er ook van.

Bijna iedereen denkt bij de behandeling van kanker aan chemokuren of bestraling. Hoewel deze behandelingen voor de meeste soorten kanker onderdeel kunnen zijn van een succesvol behandeltraject, slaan deze niet altijd aan.

Wat nu als je een geheel andere behandeling zou kunnen toepassen, waarbij je het afweersysteem van het lichaam in kunt zetten tegen kanker? Door het immuunsysteem te programmeren om bepaalde kankercellen te herkennen, zou je ze de kanker te lijf kunnen laten gaan.

Lang bleef het een theoretische mogelijkheid. In de laatste vijf jaar zijn bedrijven - zoals het Amerikaanse biotechbedrijf Kite, een dochterbedrijf van Gilead – op het punt gekomen dat ze de technologie niet alleen hebben ontwikkeld, maar ook kunnen produceren op grotere schaal voor patiënten met bepaalde soorten bloedkanker.

Kite, opgericht in Santa Monica in Californië in 2009 en sinds 2017 onderdeel van biofarmaceutisch bedrijf Gilead Sciences, is nu in staat de T cellen van een patiënt zo te bewerken dat ze bepaalde kankercellen inderdaad herkennen en aanvallen. Hierdoor ontstaat een geïndividualiseerde, voor de patiënt op maat gemaakte therapie: de CAR T-celtherapie.

Niet zomaar een fabriek

Louis Van de Wiel, Site Head en Vice President Operations van Kite Europa, legt uit hoe de procedure verloopt: “In gekwalificeerde Europese ziekenhuizen wordt bloed van de patiënt afgenomen. Dit komt naar onze productiefaciliteit in Nederland, alwaar een heel bewerkingsproces plaatsvindt. Het DNA van de T cellen wordt bewerkt. Zo ontstaan CAR T cellen, die de eigenschap hebben bepaalde soorten kankercellen te kunnen herkennen en aanvallen. Deze CAR T cellen worden door middel van opkweken vermeerderd. Vervolgens gaan deze op transport terug naar het desbetreffende ziekenhuis in Europa. Daar worden de CAR T cellen per infuus in één dosis aan dezelfde patiënt toegediend.”

Overigens is de CAR T-celtherapie niet zonder risico’s. Van de Wiel licht toe: “Zoals bij elke behandeling kunnen er bijwerkingen optreden, maar deze zijn, naar de beoordeling van EMA, bij het merendeel van de patiënten goed beheersbaar door hen een passende monitoring en behandeling te geven binnen gekwalificeerde medische centra voor CAR T-celtherapie.

Medische professionals die betrokken zijn bij deze behandeling moeten speciaal worden getraind in het toedienen van celtherapie en het omgaan met bijwerkingen ^[1].” CAR T-celtherapie is niet voor iedereen geschikt. Van de Wiel zegt hierover: “CAR T is bedoeld voor bepaalde patiënten met een specifieke vorm van bloedkanker, die ernstig ziek zijn en bij wie de bestaande therapieën niet aanslaan, of bij wie de kanker terugkomt na twee of meer lijnen bestaande therapie. Na beoordeling van de behandelend arts kunnen zij in aanmerking komen voor een behandeling met CAR T-celtherapie, mits zij fit genoeg zijn.”

Logistieke uitdagingen

Er zijn flink wat logistieke uitdagingen verbonden aan de CAR T-celtherapie. “Het gaat om menselijk materiaal, dat is bijvoorbeeld kwetsbaar tijdens transport. Bovendien is het van essentieel belang dat de juiste CAR T cellen weer aan de juiste patiënt worden toegediend: het zijn immers zijn of haar eigen, op maat gemaakte cellen.”

Zonder productiefaciliteit in Europa moet het bloed van een patiënt in Europa altijd de oceaan over voor de productie bij Kite in Californië en vervolgens weer terug. “Een dergelijk transport met biomedisch materiaal is een logistieke onderneming. Bovendien is tijd bij deze groep patiënten een cruciale factor, want de prognose van deze patiënten is vaak zeer somber” vult Louis Van de Wiel aan.

Kite besloot daarom dat er zo snel mogelijk een productielocatie in Europa moest komen. Het oog viel al vrij snel op Nederland vanwege de aanwezigheid van toptalent door de vele universiteiten en onderzoeksinstellingen in ons land. De locatie van Hoofddorp werd gekozen vanwege de centrale ligging ten opzichte van Schiphol met zijn gunstige transportverbindingen door heel Europa.

4000 patiënten in heel Europa

Het topsectorenbeleid van de Nederlandse overheid heeft bijgedragen aan het voorspoedig verloop van dit project, stelt Van de Wiel. “Life Sciences is één van de sectoren waar Nederland groots op inzet, en dat hebben we in positieve zin gemerkt. Het is echt verbazingwekkend hoe vlot het allemaal is gegaan. Hoe snel we vergunningen kregen en konden gaan bouwen. Dankzij de inzet van alle mensen hier, maar ook van zakelijke partners zoals bijvoorbeeld vervoerders en lokale autoriteiten zoals de gemeente Haarlemmermeer en de provincie, is het gelukt om alles in recordtijd te faciliteren.”

Met een investering van Kite van €130 miljoen euro werd in nog geen twee jaar tijd een hightech productiefaciliteit van 19.000 vierkante meter neergezet met daarin onder andere 12 clean rooms. “In 2018 waren we nog met 15 mensen, nu zijn er ruim 400 werknemers aan het werk. En dan reken ik de 230 personen die twee jaar aan de bouw hebben gewerkt niet mee,” zegt Van de Wiel trots.

Voor Nederland is het goed dat een innovatief bedrijf als Kite zich hier heeft gevestigd. Naast de al genoemde directe banen, levert de faciliteit ook veel indirecte banen op – denk aan toeleveranciers, logistiek en transport. Bovendien begint Nederland, door de komst van de EMA en biotechbedrijven als Kite steeds meer een Europees centrum op het gebied van biotech en farma te worden. Ook de uitwisseling van kennis krijgt hierdoor een nieuwe impuls, bijvoorbeeld door samenwerking met onderzoeksinstituten en universiteiten. Dit geeft ons land niet alleen internationaal veel aanzien, maar het maakt Nederland ook aantrekkelijk als vestigingsland voor andere biotechbedrijven en hoogopgeleid talent.

Het belangrijkste is voor Van de Wiel echter de behandeloptie die aan patiënten kan worden geboden met deze nieuwe faciliteit. “Wij zijn nu in staat om 4000 patiënten per jaar van over heel Europa deze nieuwe behandeloptie te geven. Omdat het productieproces voor bepaalde Europese patiënten volledig hier kan plaatsvinden, verwachten wij dat de patiënten bijna een week eerder hun speciaal bewerkte cellen toegediend kunnen krijgen. Voor deze ernstig zieke mensen betekent die tijdwinst heel veel. Het kan zelfs van essentieel belang zijn, want hun prognose is doorgaans zeer somber en elke dag telt voor hen^[2].” aldus Van de Wiel.

Toch is dit project nog niet af als het aan Kite ligt. Op korte termijn verwacht Van de Wiel in elk geval door te groeien naar 530 medewerkers. “Daarnaast hebben we bij de bouw rekening gehouden met mogelijke uitbreiding. We zouden de productie uiteindelijk kunnen verdubbelen. Dat deze technologie nu daadwerkelijk toegepast kan worden is een hele belangrijke stap, maar dat is naar ons idee nog maar het begin. Wij denken dat CAR T-celtherapie in de toekomst mogelijk de basis zou kunnen vormen voor de behandeling van veel meer soorten kanker. Dan kunnen wij tot twee maal zoveel CAR T-celtherapieën gaan produceren voor patiënten in deze faciliteit.”

Kite blijft zich in ieder geval inzetten voor het realiseren van het volledige potentieel van CAR T-celtherapie en doet voortdurend wetenschappelijk onderzoek op dit terrein. Aanvullend heeft moederbedrijf Gilead de middelen en de ervaring om het onderzoek te versnellen en wetenschappelijke medische innovaties te stimuleren.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Gilead Sciences en Kite.

_{[1] European Medicines Agency. European Public Assessment Report Yescarta ▼ Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring.}_{https://www.ema.europa.eu/en/documents/assessment-report/yescarta-epar-public-assessment-report_en.pdf}_{(geraadpleegd oktober 2020).}

^{[2] Crump M. et al, Outcomes in refractory diffuse large B-cell lymphoma: results from the international SCHOLAR-1 study. Blood. 2017 Oct. 130(16): 1800–1808.}_{NL-ONC-2020-09-0001}